Sól og sólverja

Sera heitt veður

Ofta er nóg mikið at fylgja einføldum ráðum um vætu og at halda seg svalliga/n fyri at fáa tað betri og minka um vandan fyri uppturking (dehydrering). Uppturking merkir, at kroppurin letur meira vætu frá sær, enn hann tekur ímóti. Bert heilt fá hava tørv á læknahjálp.

Børn eru serliga viðkvom fyri uppturking. Tess yngri barnið er, tess viðkvæmari er tað.

Heitt og slavið veður kann hava við sær, at kroppurin kann hava trupult við at kólna. Tá er vandi fyri at fáa hitaslag (sí meira niðanfyri). Tað kann vera lívshættisligt, serliga hjá smábørnum, eldri og kroniskt sjúkum.

Góð ráð

Drekk meira, enn tú plagar, eisini hóast tú ikki kennir tosta. Best er at drekka vatn. Søtir drykkir sum saft og sodavatn eru betri enn als onga vætu at fáa. Et endiliga væturíkan mat so sum frukt og grønmeti.

Ansa eftir, um tú pissar minni, enn tú plagar, tí tað kann vera eitt tekin um, at tær tørvar vætu.

Ert tú eldri enn 65 ár og hevur eina hjartasjúku, nýrasjúku ella tekur tú heilivág, eigur tú at tosa við læknan um tørvin á eyka vætu.

Øllum tørvar verju móti sólini uttan mun til aldur. Ver so nógv í skugga, sum til ber. Ver í klæðum, sum sita leyst og sum verja húðina. Ver í sólhatti og í sólbrillum.

Køl teg av og á við t.d. einum brúsubaði, í einum svimjihyli ella á sjónum. Tú kanst eisini leggja eitt vátt handklæði um nakkan.

Lat vera við at kýta teg kropsliga heitastu tímarnar á samdøgrinum.

Hitaslag

Gev tær far um, hvussu tú hevur tað í hitanum. Ymisk ávaringartekin eru, sum tú eigur at halda eyga við. Tá kroppurin ikki megnar at køla av, kanst tú fáa hitaslag. Hitaslag kann koma spakuliga. Hjá summum kann vera torført at varnast í nóg góðari tíð, at mann er hættisliga ovhitaður. Hitaslag kann vísa seg við ymsum teknum, sum ikki neyðturviliga øll vísa seg samstundis:

Nøkur sløg av heilivági ávirka vætujavnvágina í kroppinum. Um tú tekur heilivág, er tað tí eitt gott hugskot at práta við læknan um tað.

Hjálp

Ofta er nóg mikið at fylgja ráðunum um væta og at leita sær svalligt umhvørvi, fyri at ein persónur skal fáa tað betri í heitum veðri. Teimum flestu tørvar ikki læknahjálp.

Hevur tú illgruna um, at ein persónur hevur hitaslag, eigur tú tó at ringja 112 alt fyri eitt (sí tekin um hitaslag omanfyri).

Fyrstahjálp

Fyrstahjálp, meðan bíðað verður eftir hjálp:

• Kanna, um persónurin er við vit og andar.

• Persónurin skal kølast, t.d. við at fáa hann í skugga ella eitt svalligt stað.

• Er persónurin við vit, skal hann hava okkurt at drekka – gjarna okkurt, sum inniheldur salt.

Fyribyrging av hitaslagi

• Besta fyribyrgingin móti hitaslagi er at verja seg móti sólini við at vera í skugga, og at vera í hatti og ljósum klæðum, sum sita leyst, um tú fert út.

• Drekk ríkiligt av vatni, eisini hóast tú ikki kennir tosta.

• Sveittar tú illa, er skilagott at drekka ella eta okkurt, sum inniheldur salt.

• Tá hitin er óvanliga høgur, er tað eitt gott hugskot at halda seg innandura á einum staði við luftkøling ella aircondition.

Vandabólkar

Nøkur fólk verða serliga ávirkað, um hitin gerst sera høgur, og ansast skal væl eftir teimum undir tílíkum umstøðum.

Eldri fólk

Við aldrinum minka evnini hjá kroppinum at sveitta og harvið at lækka hitan í kroppinum natúrliga. Kroppurin megnar ikki altíð at fata og reagera uppá hitahækking, samstundis sum at eldri fólk hava verri við at kenna tosta. Tí eru eldri fólk í øktum vanda fyri at fáa hitaslag og eiga at fylgja ráðunum omanfyri væl.

Pinkubørn og smábørn

Børn kunnu hava truplari at kenna tosta enn vaksin fólk. Tí er neyðugt at geva pinkubørnum og smábørnum ríkiligt at drekka, tá hitin er høgur, eisini hóast børnini ikki biðja um tað. Pinkubørn, sum einans fáa bróst, eiga at verða løgd til bróstið oftari. Halt eyga við, um blæurnar eru eins vátar, sum væntast kann. Bjóða barninum eyka vætu ella bróstamjólk, um blæurnar ikki eru vátar.

Lat ongantíð eitt barn sita einsamalt í einum parkeraðum bili, tá hitin er høgur.

Børn tola ikki høgan hita, og barnavognurin skal standa í skugga, tá barnið svevur úti. Ansa eftir at vognurin stendur í skugga alla ta løtuna, barnið svevur, og hygg javnan í vognin. Hong ikki eina toyblæu e.l. fyri opið á kalessjuni, tí tað kann hava við sær ógvusligan hita í barnavogninum, av tí at einki luftskifti er. Brúka eitt net fyri at verja fyri flogkyktum, men ansa eisini eftir hitanum í barnavogninum, um hann stendur stillur leingi.

Lat barnið spæla í skugganum undir einum træi ella eini parasoll fyri at verja fyri strálunum frá sólini.

Fólk við kropsligum ella sálarligum tarni

Persónar við sálarligum tarni kunnu hava ilt við at fata ávaringartekinini hjá kroppinum.

Persónar við kropsligum tarni kunnu hava tørv á praktiskari hjálp.

Fólk við yvirvekt

Fólk við yvirvekt hava lyndi til at halda meira uppá kropshitan enn fólk við vanligari vekt. Tí eru tey í øktum vanda fyri at fáa hitaslag og eiga at fylgja ráðunum neyvt.

Venjing og hart kropsligt arbeiði

Tá tú venur og sveittar meira, missir tú nógva vætu, og vandin fyri uppturking (dehydrering) veksur. Ven helst ikki mitt á degnum, tá tað er heitast, og minst til at drekka nógv.

Fæst tú við tungt kropsligt arbeiði í høgum hita uttan møguleika fyri at leita tær skugga og svalligar umstøður, er ógvuliga umráðandi, at laga klæðir, drekking og steðgir til, soleiðis at vandin fyri hitaslagi minkar. Er talan um eitt arbeiðspláss, eigur arbeiðsgevarin at hava ásetingar um hetta.

Rúsdrekka

Rúsdrekka er vatndrívandi. Tað merkir, at vandin fyri hitaslagi økist, um tú drekkur rúsdrekka. Rúsdrekka virkar harumframt doyvandi, og tað økir vandan fyri, at tú ikki kennir á tær fyrstu tekinini um hitaslag.

Heilivágur og kronisk pína

Nakrar kroniskar sjúkur gera, at tú sveittar minni. Sostatt minka førleikarnir at lækka kropshitan natúrliga. Tað sama er galdandi fyri nøkur sløg av heilivági.

Nakrar kroniskar sjúkur og nøkur sløg av heilivági kunnu eisini elva til, at tú ikki kennir tosta eins væl. Tað kann hava við sær, at tú gerst ov heit/ur, uttan at kroppurin gevur tær nakra ávaring um tað.

Tí er týdningarmikið at drekka ríkiligt, eisini hóast tú ikki ert tyst/ur.

Minst til at verja heilivágin móti sól og hita. Vanliga skal heilivágur ikki goymast í hita yvir 25 gradir.